تفسیر منحصر به فرد آیه اول سوره توحید با توجه به فضا و جو نزول و ارتباط سوره توحید و کافرون در تفسیر همگام با وحی

استاد بهجت پور در آیه اول سوره توحید یعنی قل هو الله احد» برخلاف سایر مفسرین، هو را ضمیر شأن ندانسته اند و با توجه به ارتباط سوره توحید با سوره کافرون، آن را اشاره به معبود مستفاده از آیات سوره کافرون می دانند.

با هم تفسیر آیه اول سوره توحید در ویراست جدید تفسیر همگام با وحی را می خوانیم:

خدای متعال در آغاز سوره، با تعبیر قُل» حضرت محمد… را مأمور اعلام وحدت ذات و صفات خدای متعال می‎کند؛ همچنانکه در سوره‌ی کافرون با همین تعبیر قُل»، ایشان را امر به اعلام موضع صریح توحیدی خویش کرد. آن حضرت در سوره‌ی کافرون از معبودی غیر از معبودهای معهودِ کافران نام برد، پس در این سوره به بیان صفات و ویژگی‎های آن معبود می‎پردازد و در اولین آیه، خدا را اَحَد»، یعنی ذاتی که قبول کثرت و تعدد نمی‎کند، می‌خواند. گفته شده هُوَ» ضمیر شأن است؛ یعنی مرجعِ ضمیر، کلمه‌ی اَلله» است که پس از ضمیر قرار گرفته است. گفتنی است این‌گونه عبارات برای تثبیت و توجه‌دادن مخاطبان به مطلب است. ضمیر غایب هُوَ» اشاره به غایب بودن خداوند از چشم‎ها و دور بودن از حواس دارد و رمز و اشاره‎ای به نهایتِ خفا و دوری ذات باری تعالی از دسترس افکارِ محدود مخلوقات می‎باشد. با توجه به ارتباط سوره‎ها می‎توان احتمال داد که هُوَ» اشاره به معبود مستفاد از آیات سوره‌ی کافرون است: لا أَعْبُدُ مَا تَعْبُدُونَ». أحَد» وصفی که از وحدت» گرفته شده است، مثل واحد»؛ اما با این فرق که اَحَد» بر چیزی اطلاق می‌شود که قبول کثرت نمی‎کند، چه در ذهن و چه در خارج و به همین دلیل، قبول شمارش نمی‎کند و داخل در عدد نیز نمی‎شود، به خلاف واحد»؛ زیرا برای هر واحدی، در خارج یا در ذهن، دوم و سوم متصور است که با انضمام به آن کثیر می‎گردد، اما اَحَد» واحدی است که دوم ندارد. تفاوت دیگر اینکه أَحَد» صفت مشبهه است و این صیغه دلالت بر ذاتی بودن وصف در موصوف خود دارد، در حالی که واحد» این معنا را نمی‌رساند.

مراد آیه: ای پیامبر به کافران اعلام کن آن معبود ویژه‎ای که از او نام بردم، خدای جامع صفات کمال و جمال است که ذاتش یکی است و برای او شریک در ذات و صفات و حتی عبودیت وجود ندارد و از همه جهت یکتا» و یگانه» است.