30. سورۀ قارعه

شناسة سوره

سوره به مناسبت کلمۀ "قارعه" در آیة اول سوره، به این نام خوانده شده است و به اتفاق همۀ دانشمندان تفسیر و علوم قرآنی در مکه نازل‌شده است.

سورۀ قارعه در تمام جداول ترتیب نزول در ردیف سی‌ام، پس از قریش و پیش از قیامت قرارگرفته است.

این سوره در ترتیب مصحف رسمی در جزء سی‌ام قرآن، ردیف صد و یکم، بعد از سورة عادیات و قبل از سورة تکاثر قرارگرفته و یازده آیه دارد.

مقصود سوره

ترغیب مردم به انجام هر چه بیش‌تر اعمال شایسته در دنیا و هشدار کوتاهی در این زمینه.

محتوای سوره

محتوای این سوره، انذار و اعلام خطر دربارۀ دهشت عظیم قیامت و تقسیم مردم به دو گروه سعادتمند و شقاوت پیشه است. سوره با تکرار یکی از نام‌های سهمگین قیامت، یعنی کوبندگی، و بیان عظمت آن و تحولات ایجاد شده در هنگام وقوع قیامت آغاز می‌شود و ضمن بیان تقسیماتی که افراد اجتماع خواهند داشت، آنان را بر اساس سنگینی یا سبکی ترازوها به دو گروه اهل بهشت و اهل جهنم تقسیم می‌کند: کسانی که دارای اعمال شایسته و سنگین در دنیا هستند، با ترازوهای سنگین وزن می­شوند و کسانی که دارای اعمال ناشایست و سبک هستند، با ترازوهای سبک وزن می­شوند. این ترازوها همان انسان­هایی هستند که به عنوان امام و الگوی مردم بودند. اولیای الهی ترازوها و معیارهای سنگین، و طواغیت و اولیای شیطان سنجه­ها و معیارهای سبک هستند و اعمال پیروانشان نسبت به ایشان سنجیده می­شود: )یوم یدعوا کل أناس بامامهم(.[1]

ارتباط سوره

گذشت که پیامبر اکرم9 مأموریت داشت در اردوگاه شرک خیمه زند و ضرورت تغییر را به یاد آنان آورد و افرادی را در خیمهۀ اسلام جمع کند و آنان را تا قلهۀ کمال و رستگاری راهبر باشد. این مهم در سایۀ قرآن به انجام می‌رسید.

در سوره‌های آغازین نزول، به‌طور عمده مبانی و مؤلفه‌های تغییر بر مردم خوانده و آفت‌هایی که انسان را به شقاوت و ناکامی می‌کشاند، تذکر داده شد. از سورۀ کافرون (مکی)، به تفاوت ماهوی معبود و دین اسلام با معبود و دین شرک مکیان، و در ادامه به اصلاح پیرایه‌هایی که بر خدا بسته بودند، توجه داد. در سوره­های بعد به نشانه­های خدا در نفس مردم و در بیرون توجه داد، از ظرفیت انسان گفت و بر حرکت به سمت راه رستگاری و "احسن تقویم" پافشرد. در سورة تین به نقش ایمان و عمل صالح در تأمین رستگاری اشاره کرد و راه دست­یابی به ایمان و عمل شایسته را دین و آیین الهی بر شمرد (و یا آن‌که بر ضرورت تفاوت فرجام مردم با عنایت به ایمان و عمل شایستۀ گروهی و کفر گروه دیگر تأکید کرد). در سورۀ قریش ضرورت سبقت قریش در بندگی و اطاعت خدا با توجه به عنایات ویژۀ الهی به آن‌ها گوشزد شد، و در سورة قارعه به دستاورد ایمان و عمل شایستۀ دنیا در آخرت و بی­ایمانی و نداشتن عمل شایسته در آن روز توجه داد تا انگیزۀ سیر به سمت ایمان واطاعت شتاب بیشتری پیدا کند.

فضیلت سوره

در حدیثى از امام باقر7 مى‌خوانیم: مَنْ قَرَأَ الْقَارِعَة آمَنَهُ اللَّهُ تَعَالَى مِنْ فِتْنَةِ الدَّجَّالِ أَنْ یؤْمِنَ بِهِ وَ مِنْ‌ قَیحِ‌ جَهَنَّم‌ یوْمَ الْقِیامَة إِنْ‌ شَاءَ اللَّهُ‌‌؛[2] کسى که سورۀ قارعه را بخواند، خداوند متعال او را از فتنۀ دجال و ایمان آوردن به او حفظ مى‌کند، و او را در قیامت از چرک جهنم ایمن می‌گرداند، ان‌شاء الله».

این فضیلت نیز ناظر به اثر تربیتی سوره است. دجال­ها رهبران فتنه­گری هستند، که صورتی به ظاهر منطقی و درست، حتی مذهبی و دینی دارند و تشخیص انحراف آن‌ها بسیار سخت است؛ به همین خاطر تأثیری جهانی و گسترده دارند. آن‌ها با ساده کردن ارتکاب گناه از راه‌های به ظاهر منطقی و دینی، فساد و انحراف را می‌گسترانند. توجه به مسئولیت­های انسان در روز رستاخیز و این‌که بودن در کدام صف چه نتایج وتبعاتی به دنبال دارد و این‌که انسان باید مراقب باشد در صف افراد سبک میزان قرار نگیرد، انسان را هوشیاری و تقوای از افتادن به دام دجال­ها می­دهد، در نتیجه از فرورفتن در چرک گناه و فساد، که باطنش گرفتاری در جهنم است، حفظ می­کند.